دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از مال

دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از مال

فقهای امامیه با توجه به حالتی که بر مال عارض می شود دارای سه قول می باشند:

1- دفاع از مال واجب است به شرط اینکه مال مورد نیاز باشد یا از دست دادن آن سبب زیان شود، مانند حفظ جان بستگی به آن داشته باشد یا مال امانی باشد.

2- دفاع از مال را جایز می دانند، قائلین به این قول برای اثبات عقیده خود به احادیثی که نقل شده استناد می کنند و قتل سارق به هنگام مبادرت به قتل مدافع جایز است. همچنین اگر مال متعلق به غیر نباشد دفاع از آن به اجماع فقها جایز است و برخی دیگر ظن به سلامت را شرط دفاع می دانند.

3- دفاع از مال را حرام می دانند واگر مدافع بداند در صورت دفاع از مال کشته می شود دفاع از آن حرام است. زیرا عمل او هلاک نفس است. در صورتیکه مال مورد نیاز او نباشد و موجب کشته شدن او گردد تسلیم آن را واجب می دانند.

دیدگاههای فقهای عامه در دفاع از مال :

فقهای حنفی در دفاع از مال را جایز دانسته ولی درباره مقدار مالی که قتل مهاجم برای دفاع از آن جایز است اختلاف نظر دارند. گروهی از آنها حد نصاب برای مال را شرط نمی دانند. به استناد این حدیث از پیامبر «قاتل دون مالک» به خاطر اخلاق این حدیث ، گروهی دیگر چنانچه مال به ده درهم برسد برای مدافع حق پیکار و کشتن او را می دهند ولی اگر از آن حد کمتر باشد فقط میتواند با او پیکار کند.

فقهای حنبلی دارای اقوال متعددی هستند :

1- گروهی بنا بر قول اصح دفاع از مال را جایز می دانند.

2- گروهی دیگر بنابرقول صحیح دفاع از مال را اگر چه منجر به قتل مهاجم شود جایز میدانند.

3- احمدبن حنبل دربارة دزدانی که قصد جان و مال شخص را دارند با آنها مبارزه کن و جان و مالت را از تجاوز نگه دار

فقهای مالکی در این باره حالات مختلفی را مدنظر آورده اند:

1- اگر دفاع از مال موجب هلاکت یا رنج شدید شود

الف : دفاع از آن را واجب می دانند.

ب ) برخی دفاع از آن را واجب نمی دانند.

2- درباره دفاع از مالی که گرفتن آن موجب هلاکت یا رنج شدید نباشد همگی دفاع از آن را اگر چه با قتل مهاجم باشد جایز می دانند.

فقهای شافعی دارای اقوال زیر می باشند:

1- دفاع از مال برحسب ملاحظات خارجی واجب می دانند.

الف – در صورتیکه مال از آن محجور یا امانت یا متعلق حق غیره، مثل رهن و اجاره باشد.

یا از دست دادن آن مستلزم نقص مقام، منصب ، زیان و نظیر آن باشد و به شرط اینکه نسبت به جانشین ایمن باشد.

ب – در صورتیکه مال دارای روح باشد مانند حیوان ، که شافعی قادر بودن مدافع یا سالم بودن آن را شرط دفاع از مادل ذی روح می داند ولی غزالی به طور مطلق واجب می داند.

2- فقهای شافعی در 2 حالت دفاع از مال را جایز می دانند :

الف – اگر مال ذی روح و متعلق حق غیر نباشد دفاع از آن واجب نیست. زیرا مال با مباح کردن مباح می شود و دفاع از آن اگر چه منجر به قتل مهاجم شود جایز است. به دلیل خبر «من قتل دون دمه او ماله او اهله فهو شهید »

ب – برخی دیگر از فقهای شافعی بدون هیچ قید و شرطی دفاع را جایز می دانند اگر چه منجر به قتل مهاجم شود.

3- فقهای شافعی دفاع از مال را حرام دانسته می گویند: اگر مهاجم مجبور به اتلاف مال دیگری شود یا ناچار است آن را تلف کند دفع او جایز نیست بلکه باید جان مهاجم بوسیله مال حفظ شود اما «رملی» عقیده داردکه این امر در صورتی است که مهاجم تهدید به قتل یا قطع عضو شده باشد ولی اگر به اتلاف مال تهدید شود مالک حق دارد وی را دفع کند و هر دو حق دارند تهدیدکننده رادفع کنند.

احکام دفاع از نفس

دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از نفس

فقهای امامیه دفاع از نفس را واجب دانسته اند اما عده ای اینگونه سخن گفته اند که:

الف – دفاع از نفس به شرط قادر بودن مدافع بر دفاع و امکان آن واجب است.

ب- گروهی دیگر دفاع را مطلقاً واجب می دانند هر چند که بدانند پیکارش در دفع مهاجم بی اثر است.

فقهای امامیه ظاهراً فقط ترک از دفاع در مورد مال را جایز می دانند و دفاع از نفس و ناموس را مطلقاً واجب می دانند فقهای امامیه برای اثبات عقیده خود به ادلة زیر استدلال کرده‌اند :

1- کتاب : آیه شریفه «ولا تلقو بایْدیکم الی التهلکه »

2- نقل : «ان الله لیمقت العبد یدخل علیه بیته فلا یقاتل»

3- عقل : وجوب دفع زیان از نفس از بدیهیات عقل است از این رو کسی که با وجود قدرت زیان را از خود دفع نکند سزاوار سرزنش و ملامت است.

دیدگاه فقهای عامه در دفاع از نفس :

ظاهر مذهب حنفی این است که دفاع از نفس مطلقاً واجب است. فقهای حنفی می گویند:

«هرکس به روی مسلمان شمشیر بکشد کشتنش واجب است»

فقهای حنبلی با توجه به حالات مختلف دارای چهار عقیده هستند. آنها می گویند :

«دفاع از نفس یا در حالت فتنه و آشوب است یااینکه درحالت فتنه و آشوب نیست. اگر در حالتی جز فتنه و آشوب باشد، دو عقیده وجود دارد: عقیده اول، دفاع از نفس را بر مدافع واجب می داند و عقیده دوم ، دفاع از نفس را بر منافع واجب نمی داند.»

فقهای مالکی درباره دفاع از نفس دارای دو عقیده هستند : عقیده اصح آن مذهب قائل به وجوب دفاع از نفس است و عقیده دوم آن را جایز می داند. گروهی دیگر از آنها میان آن که فتنه و آشوب باشد و میان آنکه فتنه و آشوب نباشد فرق گذاشته اند.

فقهای شافعی نیز درباره دفاع از نفس 3 عقیده هستند : عقیده اول دفاع از نفس را در صورتی که مهاجم حیوان یا کافر یا ذمی باشد واجب می داند، عقیده دوم دفاع از نفس را در صورتی که مهاجم مسلمان باشد بنابر قول اظهر واجب نمی داند و عقیده سوم دفاع از نفس را مطلقاً واجب می داند.

کانال تلگرامی حقوقی