«اهداف تعالیم و تربیت»
از دیدگاه امام خمینی (ره) همه عالم مدرسه بشر برای تعلیم و تهذیب است. گستره آموزش و پرورش از این منظر فراتر از محدوده مدارس و دانشگاه ها خواهد بود و شناسایی اهداف تعلیم و تریت منحصر به شناخت اهداف نهادهای رسمی تعلیم و تربیت نمی شود. به همین جهت مناسب است اهداف تعلیم و تربیت را به گونه ای مطرح ساخت که همزمان راهنمای افراد و نهادهای مختلفی همچون آموزش و پرورش، آموزش عالی، رادیو و تلوزیون، مطبوعات، حوزه های علمیه و... قرار گیرد.
پیش از این مقداری درباره اهداف اجتماعی تعلیم و تربیت سخن گفتیم اکنون با طبقه بندی اهداف می کوشیم جایگاه هر یک از اهداف فردی و اجتماعی را در طرحی کلی اهداف روشن سازیم. هدف هر فعالیت آگاهانه می تواند یکی از این دو حالت را داشته باشد:
1- مطلوب لنفسه.
2- مطلوب لغیره.
اموری که مطلوبیت آنها جنبه مقدمی، واسطی و ابزاری نداشته باشد مطلوب لنفسه هستند و هر چه که به سبب وسیله و واسطه شدن برای تحقق امری دیگر مطلوب قلمداد شود، مطلوب لغیره است. بنابراین اگر سلسله ای از اهداف را در نظر بگیریم که هر کدام وسیله دستیابی به هدف بالاتر باشد تمامی عناصر این سلسله مشمول تعریف هدف لغیره یا هدف واسطی خواهند بود و فقط هدفی که در بالاترین مرتبه سلسله قرار می گیرد هدف لنفسه است که آن را هدف غایی می خوانیم.
ویژگی های هدف غایی:
هدف غایی نیز مانند هر هدف دیگری باید قابل شناخت و دستیابی باشد. افزون بر این چون هدف غایی تعلیم و تربیت در حقیقت هدف همه انسان هاست در نتیجه دستیابی به آن باید همگانی باشد یعنی برای همه انسان ها دست یافتن به ان امکان پذیر باشد. اهداف دیگر ممکن است متعلق به گروه سنی خاصی باشد و یا در شرایطی خاص قابل پیگیری باشد ولی هدف غایی باید همگانی باشد و در همه زمان ها و مکان ها قابل وصول باشد. بی آنکه همگانی بودن و همه زمانی بودن هدف غایی فراهم آید ناگزیر باید هدف غایی را هدفی فردی بدانیم یعنی هدف غایی تعلیم و تربیت باید به گونه ای باشد که پیگیری آن وابسته به اموری خارج از اراده و توانایی فرد نباشد. زیرا اگر رسیدن به هدفی فقط در شرایط خاصی، مثلاً فراهم بودن شرایط اجتماعی خاصی، امکان پذیر باشد کسانی که در آن شرایط اجتماعی قرار ندارند از رسیدن به آن هدف محروم و مأیوس خواهند بود. چنین هدفی همگانی نخواهد بود و در نتیجه نمی تواند هدف غایی تعلیم و تربیت باشد. یکی از ویژگی‌های هدف غایی حیات و به تبع آن هدف غایی تعلیم و تربیت این است که به زندگی انسان معنا می بخشد و برای ادامه حیات انگیزه فراهم می کند بنابراین هدف غایی باید چنان باد که تا واپسین دم حیات انسان به دنبال آن باشد. ممکن است گفته شود بنابراین هدف غایی امری است که هیچگاه به آن نمی رسیم. در پاسخ می گوییم هدف غایی را باید چنان تعریف کرد که در عین قابل دستیابی بودن نقطه ای محدود نباشد، چرا که اگر نقطه‌ای محدود و بدون دامنه باشد لحظه ای که فرد به آن دست می یابد لحظه بی معنا شدن زندگی است و رسیدن به هدف غایی دیگر نه تنها مطلوب نخواهد بود بلکه به سبب تحمیل بی معنایی به زندگی امری نامطلوب خواهد بود. برای گریز از این معضل ناگزیر هدف غایی را باید به صورت امری ذومراتب ترسیم کرد.
هدف غایی:
بنابر آنچه گفتیم به طور خلاصه هدف غایی تعلیم و تربیت باید همگانی، همه زمانی، فرد و ذومراتب باشد. هدف غایی در اسلام هر چهار ویژگی مذکور را داراست. قرب خداوند هدف غایی تعلیم و تربیت اسلامی است. انسان به عنوان موجودی آگاه و مختار و مسئول مکلف است نیروهای خود را به سوی این هدف بکار گیرد و نهادهای اجتماعی نیز همه در خدمت تحقق این هدف هستند انسان در هر شرایط سنی، زمانی و محیطی (محیط طبیعی و اجتماعی) می تواند به خداوند تقرب جوید یعنی می تواند هدف غایی تعلیم و تربیت اسلامی را در نظر گیرد و ه سوی آن بشتابد. در خاتمه بحث از هدف غایی تأکید بر دو نکته لازم است:
1- هدف غایی تعلیم و تربیت همان هدف غایی خلقت و حیات بشر است.
2- هدف غایی همزمان هدف مورد توجه مربی و متربی است. یعنی مربیان و نهادهای تربیتی جامعه هدف غایی فعالیت های خود را تقرب متربیان به خداوند می دانند و متربی نیز خود اگاهانه در فعالیت های تربیتی و آموزشی مشارکت می کند و هدف از این دو مشارکت رسیدن به هدف غایی یعنی قرب خداوند است.