اهداف واسطی:
اهداف واسطی چنان که از نام آنها پیداست واسطه و وسیله رسیدن به هدف غایی هستند. اهداف واسطی تقسیمات گوناگونی دارند. دسته ای از آنها را می توان اهداف فردی نامید و دسته ای را اهداف واسطی. در تقسیمی دیگر می توان اهداف واسطی را به دو گروه اهداف شناختی و اهداف عملی تقسیم کرد. در اینجا برای دسته بندی اهداف واسطی از تقسیم اخیر بهره می گیریم.
اهداف شناختی:
1- شناخت اصول دین از مبدأ تا معاد
- خداشناسی، شناخت ذات و صفات خداوند.
- خودشناسی
- پیامبر شناسی
- دین شناسی (معارف و احکام)
- معادشناسی[1]
2- شناخت معارفی که جنبه زیستی حیات انسان را تسهیل کند. شنامل آشنایی با علوم و فنون و تخصص هایی که تأمین نیازهای اولیه در گرو آنهاست. تأمین خوراک، پوشاک و مسکن و امنیت (در برابر عوامل طبیعی)
3- شناخت معارفی که مقتضای زندگی در اجتماع است.
- شناخت اجتماعی، آگاهی از آداب، سنن و قوانین اجتماعی.
- شناخت سیاسی.
- شناخت اخلاقی.
اداف شناختی تماماً جنبه نظری دارند. یکی از مهمترین انواع شناخت هایی که به انسان در جهت رسیدن به هدف غایی یاری می دهد شناخت اخلاقی است مقصود از شناخت اخلاقی آگاهی از محاسن اخلاق مثل صبر، شکر، حیا، تواضع، رضا. شجاعت، سخاوت، زهد، ورع و تقوی، استقلال فکری، خودباوری و دیگر محاسن اخلاق و علم به کیفیت و تحصیل آنها و همچنین علم به اخلاق مذموم و قبیح از قبیل حسد، کبر، ریا، حقد، غش، حب ریاست و حب دنیا و نفس، خودباختگی فکری، مسئولیت گریزی و علم به کیفیت تنزه از آنهاست[2].
اهداف عملی:
اهداف عملی متناظر با اهداف شناختی در سه گروه قابل دسته بندی هستند:
1- اهداف عملی متناظر با شناخت اصول دین.
- توانایی انتخاب عمل، اتخاذ روش و انجام افعال متناسب با غایت وجودی خود و توانایی‌های ذهنی و جسمی خویش.
- تقوای عملی به معنای ناظر دیدن خداوند در زندگی. ناظر دیدن خداوند در اینجا به معنای اذعان نظری به نظارت خداوند نیست بلکه در مقام عمل این نظارت را باور داشته باشد.
- مهارت در عمل به واجبات و ترک محرمات.
2- هدف عملی متناظر با شناخت های زیستی
- مهارت کافی در انجام وظایف حرفه ای و نیز تولید یا تهیه نیازهای اولیه.
3- اهداف عملی متناظر با شناخت معارف مربوط به زندگی در اجتماع.
- رعایت عملی هنجارهای اجتماع اسلامی اعم از هنجارهایی که در شکل قانون وضع شده‌اند و آداب و سنن.
- مهاجرت در اجرای قواعدی که فرایند اجتماعی شدن را موجب می شوند.
- مشارکت فعال در امور سیاسی.
قیام برای اقامه حکوومت اسلامی و انجام تکالیف در برابر حکومت اسلامی.
- یافتن ملکات اخلاقی.
اهدافی که تاکنون به ان اشاره شد عمدتاً اهداف فردی هستند، اهداف اجتماعی تعلیم و تربیت در اسلام را با شناخت اهداف اجتماعی اسلام می توان شناخت. به این ترتیب به طور خلاصه اهداف تعلیم و تربیت در اسلام پدید آوردن شناخت، روحیه، انگیزه و مهارت های عملی لازم در جهت تحقق اهداف اجتماعی اسلام است. اهدافی که خود به انواع مختلفی همچون اهداف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی قابل تقسیم اند.
اهداف فرهنگی:
- گسترش سواد عمومی.
- استقلال علمی و فرهنگی[3].
- ترویج فرهنگ اسلامی.
- ایجاد و تقویت روحیه تعاون و وحدت کلمه و...
- توسعه و ترویج هنر متعهد[4].
اهداف سیاسی:
- استقلال سیاسی.
- توسع سیاسی به معنای افزایش مشارکت مسئولاننه آحاد جامعه در سرنوشت سیاسی خود.
- اجرای اقوانین اسلام و ایجاد روحیه تبعیت از قانون.
- مبارزه با نظام کفر جهانی و به اهتزاز درآوردن پرچم لااله الاالله بر قلل رفیع کرامت و بزرگواری[5].
- حمایت از مستضعفان و مسلمین جهان[6].
- تقویت بنیه دفاعی.
- عدالت قضایی.
اهداف اقتصادی :
- استقلال اقتصادی
- عدالت اقتصادی
- مبارزه با فقر و محرومیت
- مبارزه با اسراف و تبذیر
[1] - چهل حدیث= ص387.
[2] - شرح چهل حدیث- ص387.
[3] - صحیفه نور- ج17- ص35.
[4] - همان- جد21- ص30.
[5] - همان- ج20- ص236.
[6] - همان- ج20- ص238.